چگونه تعیین کنیم کشوری فقیر یا ثروتمند است؟
شاخصهای متفاوتی برای تعیین میزان ثروت کشورها وجود دارد. این شاخصها وضعیت اقتصادی و استانداردهای زندگی یک کشور را اندازهگیری میکنند و با توجه به این شاخصها میزان ثروت آن کشور سنجیده میشود.
5 شاخص کلیدی برای سنجش ثروت کشورها عبارتاند از:
1) شاخص تولید ناخالص داخلی(GDP): یکی از پرکاربردترین شاخصها برای ارزیابی ثروت کلی و سلامت اقتصادی یک کشور، تولید ناخالص داخلی است. این شاخص به ارزش کل کالاها و خدمات تولیدشده‌ی بخشهای مختلف اقتصادی کشور در بازه زمانی خاص مثلاً دوره یک‌ساله اطلاق میشود.
2) شاخص درآمد ناخالص ملی(GNI): کل مبلغ کسب شده توسط شهروندان و کسبوکارها را در بازه زمانی یک ساله، درآمد ناخالص ملی میگویند و از مجموع تولید ناخالص ملی و درآمد دریافتی از منابع خارجی به دست میآید. این شاخص معیار اندازهگیری دقیقتری برای سنجش ثروت یک کشور محسوب میشود زیرا اندازه جمعیت در محاسبه آن دخیل است. هرچقدر درآمد ناخالص ملی بیشتر باشد استانداردهای زندگی در آن کشور بالاتر است.
3) شاخص توسعه انسانی(HDI): این شاخص مرکب، توسعه همه‌جانبه و رفاه مردم یک کشور را بر مبنای معیارهایی مانند امید به زندگی، سطح تحصیلات و درآمد سرانه در نظر میگیرد. هرچقدر این مقدار بالاتر باشد کشور در سطح بالاتری از توسعه و ثروت قرار دارد.
4) شاخص ضریب جینی: این شاخص نابرابری درآمد و ثروت را در یک کشور میسنجد. به زبان سادهتر توزیع ثروت بین اقشار مختلف جامعه با ضریب جینی مشخص میشود. هرچقدر ضریب جینی یک کشور کمتر باشد توزیع ثروت بین مردم آن کشور یکنواختتر است که این حاکی از رفاه و ثروت آن کشور است.
5) شاخص سرمایهگذاری مستقیم(FDI): این شاخص میزان سرمایهگذاری کشورهای خارجی را برای تجارت یا تولید مشخص میکند. عدد بالای این شاخص حاکی از جذب سرمایه خارجی در جهت رشد اقتصادی و انباشت ثروت است.
نکته حائز اهمیت این است که برای محاسبه ثروت یک کشور، شاخصهای ذکرشده باید همراه با یکدیگر استفاده شوند تا درک درستی از میزان ثروت یک کشور حاصل شود.
آیا ایران کشور ثروتمندی محسوب میشود؟
حدود یک قرن پیش با حفاری اولین چاه نفت، رویای دستیابی به ثروت هنگفت در دل ایرانیان جوانه زد. گویا پیدایش نفت در ایران، مَثَل نابرده رنج گنج میسر نمیشود را نقض کرده بود. طبق آمارهای رسمی، ایرن یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع نفت و گازی در جهان است، همچنین انواع منابع زغال‌سنگ، کروم، مس، سنگ‌آهن، سرب، منگنز، روی و گوگرد در دل خاک ایران نهفته است. علاوه بر منابع طبیعی ذکرشده فرهنگ غنی چند هزار ساله با بناهای تاریخی و جغرافیای چهارفصل ایران را به منبع جذب ثروت تبدیل کرده است، اما باوجود برخورداری از این منابع طبیعی بر طبق آمارهای رسمی ایران در بین ده کشور ثروتمند جهان قرار ندارد.
چرا ایران از جایگاه بالایی در بین کشورهای ثروتمند برخوردار نیست؟
فکر میکنید ایران در سال 2023 با این حجم از منابع طبیعی، انسانی و فرهنگی چه رتبهای را در بین کشورهای ثروتمند جهان کسب کرد؟ جایگاه ایران، کسب رتبه 126 در بین 169 کشور بود که مطلوب نیست. جالب است بدانید ثروتمندترین کشور جهان لوکزامبورگ با سرانه تولید ناخالص داخلی 135700 دلار بود. لوکزامبورگ یکی از کوچکترین کشورهای اروپایی است. این کشور جایگاه نخست خود را مرهون سیستم مالی پیشرفته خود است که زمینه مناسبی را برای سرمایهگذاری خارجی فراهم میکند و به‌عنوان مرکز تجاری کشورهای اروپایی محسوب میشود. هرچند پشتوانه قوی از لحاظ منابع طبیعی ندارد.
ایران بزرگ‌ترین منابع نفتی و گازی جهان را بر عهده دارد و با توجه به انحصار این منابع در جهان، ثروت عظیمی به شمار میرود با این تفاسیر دور از ذهن نیست که اقتصاد ایران وابستگی شدیدی به صادرات نفت و گاز داشته باشد اما باوجود اقتصاد مبتنی بر نفت و گاز چرا خبری از ثروت نیست؟ اولین دلیل تحریمها هستند و کشورمان در طول سالیان اخیر در معرض تحریمهای شدیدی قرارگرفته است. اما مسئله به اینجا ختم نمیشود و مشکل بزرگ‌تر ناتوانی در استفاده از منابع جدید ثروتِ نشئت گرفته از علم و دانش است.
کلید ثروت در کشورهایی با شرایط ایران، عدم تمرکز بر منابع نفت و گاز و ایجاد بستر مناسب برای ثروت آفرینی واقعی بر مبنای بهرهمندی از ظرفیتهای نیروی انسانی و تولید علم و تکنولوژی است.
