اهمیت وصول مطالبات غیرجاری بانک‌ها

میثم علیمحمدی: یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام بانکی ایران، موضوع مطالبات غیرجاری است که نگاهی به اسناد فرادستی کشور (بند 1 و 9 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی) نیز نشان می‌دهد که در این بندها، کنترل مطالبات معوق نظام بانکی به عنوان یک اصل مهم تلقی شده است.

بنا به شیوه نامه‌های بانک مرکزی ج.ا.ا، مطالبات غیرجاری شامل مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول است. از بُعد مالی، مطالبات غیرجاری چندین اثر در صورت سود و زیان و صورت وضعیت مالی بانک ها دارد.

موضوع نخست، انجماد دارایی‌های بانک‌ها (تسهیلات اعطایی) است که این نکته موثر بر نقدینگی بانک منجر به ناترازی مالی آنها می‌شود. موضوع دوم، کاهش قدرت تسهیلات دهی بانک‌ها است که این نیز باعث کاهش درآمد بانک‌ها شده و در نهایت کاهش سود خالص هر سهم را در پی خواهد داشت.

موضوع سوم و مهم‌تر، افزایش هزینه مطالبات مشکوک الوصول در صورت سود و زیان بانک‌ها است که به صورت مستقیماً کاهنده EPS(سود به ازای هر سهم) بانک است.

با توجه به موارد فوق اهمیت وصول مطالبات غیرجاری برای بانک‌ها کاملاً مشخص بوده و در این میان موضوع بسیار مهم، استفاده از روش‌های نوین وصول مطالبات است.

نکته حائز اهمیت در خصوص بنگاه‌هایی که دارای مطالبات غیرجاری هستند، این است که برخی از این بنگاه‌ها با این که دارایی‌های فیزیکی (املاک، ماشین آلات و تجهیزات) زیادی دارند؛ اما به دلیل نداشتن نقدینگی لازم، قادر به پرداخت اقساط خود به بانک نیستند. این موضوع حاکی از آن است که بانک برای وصول مطالبات خود، باید بر پایه دارایی‌هایی که بنگاه دارد، برنامه ریزی کند.

در این میان لازم است نظام بانکی با همکاری بدهکاران و بر اساس وضعیت صنعتی که در آن مشغول فعالیت است، راهکاری عملیاتی برای وصول مطالبات تدوین و اجرایی کند و از ظرفیت‌های سایر بازارها از قبیل بازار سرمایه استفاده کند.

بازار سرمایه و ابزارهایی که هم اکنون طراحی شده‌اند، کاربردهای فراوانی در حوزه‌های مختلف دارد که یکی از این کاربردها، وصول مطالبات غیرجاری بانک‌ها است. برای مثال بدهکاران می‌توانند از ظرفیت‌های اوراق صکوک به منظور تسویه بدهی خود به نظام بانکی استفاده کنند. در این فرآیند علاوه بر این که بدهکار بدهی خود را به بانک پرداخت نموده و مشمول سایر هزینه‌های اضافی (وجه التزام) نمی‌شود، در صورت‌های مالی بانک‌ها نیز تأثیر مثبتی خواهد داشت.

فرآیند کلی طرح فوق بدین صورت است که بدهکار بانکی می‌تواند در تعامل با بانک و شرکت مدیریت دارایی مرکزی مبادرت به انتشار صکوک در بازار سرمایه کرده و وجوه جمع آوری شده را به بانک پرداخت نماید تا دیون خود به عنوان مطالبات معوق را به بانک بپردازد.

در این فرآیند، بانک، بدهکاران خود که دارای مطالبات معوق هستند را شناسایی و طبقه بندی و به شرکت مدیریت دارایی مرکزی معرفی کرده که این شرکت اقدام به انتشار صکوک (بر اساس دارایی‌هایی که بدهکار نزد شرکت مدیریت دارایی مرکزی وثیقه می‌گذارد) نموده و پس از جمع آوری وجوه از سرمایه گذاران در بازار سرمایه، آن را به بانک پرداخت می نماید. این اوراق دارای بازار ثانویه فعال در بازار سرمایه است و هر لحظه قابلیت خرید و فروش این اوراق وجود دارد.