خاورمیانه، از طلای سیاه تا طلای سبز/ هیدروژن پاک نبرد تازه قدرت در قلب انرژی جهان

به گزارش فولادبان، منطقه خاورمیانه که سال‌ها به‌عنوان مرکز ثقل تولید نفت جهان شناخته می‌شد، اکنون با شتابی بی‌سابقه به‌سوی توسعه صنعت هیدروژن سبز گام برمی‌دارد. کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عمان و قطر با سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین تولید سوخت پاک، در تلاش‌اند تا جایگاه خود را در آینده بازار جهانی انرژی تثبیت کنند.

هیدروژن سبز؛ راهکار تازه برای کربن‌زدایی جهانی

هیدروژن سبز، سوختی است که از طریق الکترولیز آب و با استفاده از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی تولید می‌شود. این سوخت به‌عنوان گزینه‌ای حیاتی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در صنایعی نظیر فولاد، حمل‌ونقل دریایی، تولید برق و حتی گرمایش منازل شناخته می‌شود.

بر اساس گزارش سال ۲۰۲۴ آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، تقاضای جهانی برای هیدروژن در سال گذشته میلادی به ۹۷ میلیون تن رسیده، اما کمتر از یک درصد از این مقدار از نوع «سبز» بوده است. با این حال، روند سرمایه‌گذاری‌ها حاکی از رشد سریع این صنعت در سال‌های آینده است.

مزیت‌های منحصر‌به‌فرد خاورمیانه

کارشناسان انرژی معتقدند خاورمیانه به‌واسطه برخورداری از تابش شدید خورشید، باد مناسب، زمین‌های توسعه‌نیافته و بنادر استراتژیک، موقعیتی ممتاز برای توسعه هیدروژن سبز دارد. عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ موفق شد با ثبت قراردادی برای خرید تضمینی برق خورشیدی با نرخ ۰.۰۱۰۴ دلار به‌ازای هر کیلووات‌ساعت، رکورد جهانی کمترین قیمت را به نام خود ثبت کند.

طبق برآوردها، هزینه تولید هر کیلوگرم هیدروژن در خاورمیانه بین ۶.۵۴ تا ۱۲.۶۶ دلار است؛ در حالی که این عدد در اروپا به ۹.۸۸ تا ۱۴.۳۱ دلار می‌رسد. این اختلاف هزینه، مزیت رقابتی مهمی برای کشورهای منطقه در بازارهای صادراتی ایجاد کرده است.

پروژه‌های بزرگ در مسیر توسعه اقتصاد هیدروژنی

در سال‌های اخیر، پروژه‌های متعددی برای توسعه زیرساخت‌های هیدروژن در خاورمیانه کلید خورده که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پروژه نئوم (NEOM) عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری ۸.۴ میلیارد دلاری، قرار است تا سال ۲۰۲۶ بزرگ‌ترین کارخانه تولید هیدروژن سبز جهان را راه‌اندازی کند. ظرفیت پیش‌بینی‌شده این مجموعه، ۶۰۰ تن در روز است.

نقشه راه هیدروژن امارات نیز هدف‌گذاری شده تا این کشور را تا سال ۲۰۵۰ به یکی از رهبران بازار جهانی تبدیل کند. همکاری شرکت مصدر با زیمنس انرژی و شرکت لوفت‌هانزا آلمان، در حوزه حمل‌ونقل مبتنی بر هیدروژن از جمله اقدامات این برنامه است.

عمان نیز با اجرای پروژه‌ای برای احداث یک خوشه انرژی بادی-خورشیدی با ظرفیت ۲۵ گیگاوات، به دنبال ایجاد زیرساخت‌های تولید هیدروژن سبز در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۴۰ خود است.

شرکت‌های بین‌المللی مانند ACWA Power، Air Products و SEFE آلمان از جمله بازیگران اصلی مشارکت‌کننده در این طرح‌ها هستند.

چالش‌ها و موانع پیش‌رو

اگرچه ظرفیت بالایی برای توسعه هیدروژن در منطقه وجود دارد، اما موانعی نیز بر سر راه این مسیر قرار دارد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش شدید هزینه‌ها: پروژه نئوم عربستان از بودجه اولیه ۵ میلیارد دلار به ۸.۴ میلیارد دلار افزایش یافته است.

کمبود منابع آبی: فرآیند الکترولیز نیازمند منابع پایدار آب است و شیرین‌سازی آب دریا هزینه‌های بالایی دارد.

ریسک‌های ژئوپلیتیکی: وضعیت سیاسی ناپایدار در برخی کشورهای منطقه می‌تواند روند صادرات هیدروژن را مختل کند.

رقابت جهانی شدید: کشورهایی چون استرالیا، شیلی و نروژ نیز سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در این حوزه انجام داده‌اند.

پایداری؛ شرط لازم برای اعتماد بین‌المللی

کارشناسان تأکید دارند که صرف پایین بودن هزینه تولید کافی نیست و کشورها باید تضمین دهند که تولید هیدروژن به‌صورت واقعی از انرژی‌های تجدیدپذیر و مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی انجام می‌شود. طراحی گواهی‌های سبز معتبر، تطابق با چارچوب‌های بین‌المللی پایداری و شفافیت کامل در زنجیره تأمین، از جمله الزامات ورود به بازارهای پیشرفته اروپایی است.

خاورمیانه با تکیه بر مزیت‌های طبیعی، حمایت دولت‌ها و پروژه‌های کلان، در مسیر تبدیل شدن به قطب هیدروژن سبز جهان قرار دارد. با این حال، مسیر پیش‌رو نیازمند مدیریت دقیق چالش‌ها، افزایش اعتماد جهانی و حرکت در چارچوب توسعه پایدار است. آینده انرژی در منطقه‌ای که زمانی با نفت تعریف می‌شد، اکنون به هیدروژن گره خورده است.