صنعت فولاد در چنبره بحران گاز؛ نیاز به بازنگری فوری در سیاست‌های توسعه‌ای

به گزارش فولادبان، در گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمده است که تولید فولاد در کشور به میزان تقریباً ۹۰ درصد با استفاده از روش احیا مستقیم صورت‌می‌گیرد که مبتنی‌بر استفاده از گاز طبیعی است. این روش در کشور به‌واسطه وجود ذخایر سرشار گاز طبیعی و در نتیجه پایین بودن سهم هزینه انرژی در کل هزینه تولید این صنعت، توسعه پیدا کرده است.

در ادامه این گزارش ذکر شده که این در حالی است که امروزه تقریباً ۷۱/۵درصد فولاد خام جهان به‌کمک روش کوره بلند تولید می‌شود. نتایج مطالعات نشان‌می‌دهد که مجموع مصرف انرژی در تولید فولاد به‌روش احیا مستقیم، بیش از چهار برابر روش کوره بلند است. صنعت فولاد کشور طی سال‌های گذشته و با بروز ناترازی میان مصرف و تولید گاز طبیعی، به‌ویژه در فصل سرد سال، دچار چالش‌های متعددی شده‌است.

در این گزارش آمده که بر این اساس به‌منظور کاهش چالش‌های تأمین سوخت مورد نیاز واحدهای موجود تولید فولاد به‌روش احیا مستقیم پیشنهاد می‌شود راهکارهایی همچون حضور در بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی، ذخیره‌سازی گاز طبیعی، واردات گاز طبیعی با قیمت وارداتی، سرمایه‌گذاری در جمع‌آوری گاز مشعل و میدان‌های گازی کوچک و استفاده از زغال‌سنگ به‌منظور تولید گازهای احیا‌کننده مدنظر قرار گیرد. از سوی دیگر و با توجه به چالش‌های تأمین گاز طبیعی در کشور و بروز ناترازی میان تولید و مصرف این حامل انرژی و همچنین شدت یافتن آن در سال‌های پیش رو، برنامه توسعه صنعت فولاد در آینده نیازمند بازنگری جدی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت است.

در بخش یافته‌های کلیدی این گزارش هم آمده که به‌طورکلی تولید فولاد در دنیا به دو روش اصلی انجام می‌پذیرد که شامل روش کوره بلند (مبتنی‌بر استفاده از زغالسنگ) و احیای مستقیم است. امروزه تقریباً ۷۱/۵ درصد فولاد خام جهان به‌کمک روش کوره بلند و ۲۸/۴ درصد آن به‌روش احیای مستقیم و با استفاده از کوره‌های الکتریکی تولید می‌شود و ۰/۴ درصد آن به سایر روش‌هاست. با این وجود، در ایران در سال ۱۴۰۲ تنها ۹/۸۶ درصد فولاد تولید شده با روش کوره بلند و ۹۰/۱۴ درصد مبتنی بر احیای مستقیم (با استفاده از گاز طبیعی) بوده که ۷۶/۷۸ درصد آن از طریق کوره‌های قوس الکتریکی و ۱۳/۳۶ درصد آن از مسیر کوره‌های القایی تبدیل به محصولات میانی فولادی شده‌است. علت این شکل از توسعه صنعت فولاد در ایران به‌دلیل وجود منابع فراوان گازی در کشور عنوان شده‌است.

در ادامه این گزارش بیان شده که تنها واحدهای کوره بلند فعال در کشور شرکت ذوب‌آهن اصفهان و مجتمع فولاد زرند ایرانیان است. مهم‌ترین مزیت‌های روش کوره قوس تولید فولاد باکیفیت و ایجاد آلاینده‌های نسبتاً کمتر است. در مقابل، مصرف انرژی و میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ماده اولیه ورودی این روش (آهن اسفنجی) بسیار بیشتر از روش کوره بلند است. همچنین در تولید فولاد به‌روش کوره قوس الکتریکی (روش رایج تولید فولاد در کشور) بیش از چهار برابر روش متداول جهانی انرژی مصرف می‌شود.

در این گزارش آمده که از آنجا که بیشترین مصرف گاز در زنجیره فولاد، مربوط به حلقه تولید آهن اسفنجی است، برای پیش‌بینی مصرف گاز مورد استفاده در صنعت فولاد، لازم است مجوزهای ارائه شده به تولید آهن اسفنجی مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس به نظر می‌رسد تا سال ۱۴۱۰ مجموعاً ۴۰ میلیون تن از مجوزهای در حال احداث تولید آهن اسفنجی قابلیت تحقق دارند.

در ادامه بیان شده که بر این اساس ظرفیت تولید این محصول در پایان سال ۱۴۰۴ به بیش از ۵۳ میلیون تن و در پایان سال ۱۴۱۰ به بیش از ۸۰ میلیون تن خواهد رسید. با حذف مجوزهای ارائه شده به روش‌های تولید مبتنی‌بر زغالسنگ، میزان گاز مورد نیاز واحدهای احیا در پایان سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۵/۶ میلیارد مترمکعب و در پایان سال ۱۴۱۰ به بیش از ۲۳/۴ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. شایان‌ذکر است که که میزان مصرف گاز طبیعی این واحدها در سال ۱۴۰۲، ۱۰ میلیارد مترمکعب بوده؛ و این درحالی است که کشور در سال ۱۴۰۱ با حدود ۴۵ میلیارد متر‌مکعب ناترازی میان تولید و مصرف این حامل انرژی مواجه بوده است.

در بخش پیشنهادات این گزارش گفته شده که به‌منظور کاهش چالش‌های تأمین سوخت مورد نیاز واحدهای موجود تولید فولاد به‌روش احیای مستقیم راهکارهایی همچون استفاده از زغال‌سنگ به‌منظور تولید گازهای احیا‌کننده، حضور در بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی، ذخیره‌سازی گاز طبیعی (به‌صورت گاز طبیعی مایع‌شده و ذخیره‌سازی در مخازن زیرزمینی)، واردات گاز طبیعی، سرمایه‌گذاری در جمع‌آوری گاز مشعل یا در میدان‌های گازی کوچک قابل طرح است.

در ادامه تصریح شده که با توجه به چالش‌های تأمین گاز طبیعی در کشور و بروز ناترازی میان تولید و مصرف این حامل انرژی و همچنین شدت یافتن آن در سال‌های پیش رو، به نظر می‌رسد می‌بایست برنامه توسعه صنعت فولاد با استفاده از روش احیای مستقیم مورد بازنگری قرار گرفته و بر تغییر مسیر توسعه فولاد کشور با استفاده از سایر روش‌های مرسوم و کم‌مصرف جهان تأکید شود.