خسارت‌های میلیاردی خاموشی‌ها بر پیکر صنایع/ نگرانی از تداوم بحران در بخش‌های مختلف تولید

به گزارش فولادبان، بی‌توجهی به ناترازی برق، علاوه بر گسترش قطعی‌های مکرر از فصل گرم به فصل سرد سال، می‌تواند این مسأله را به یکی دیگر از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران تبدیل کند. طبق برآوردها، قطعی‌های ناشی از ناترازی برق که اکنون بیش از ۱۷ هزار مگاوات ساعت است، به صنایع کشور میلیاردها دلار خسارت وارد می‌کند.

بر اساس گزارش‌های توانیر، اختلاف بین حداکثر تقاضای همزمان و بار تولیدی در پیک همزمان شبکه در دوره ۱۰ ساله منتهی به ۱۴۰۲ به طور کلی رو به افزایش بوده و در پایان سال گذشته به حدود ۱۳ هزار مگاوات رسیده است. اگر یک شبکه برق بزرگ را در نظر بگیریم که برق را به مناطق مختلف کشور می‌فرستد، حداکثر بار همزمان به بیشترین مقدار برقی گفته می‌شود که همه این مناطق در یک لحظه خاص (یک ساعت مشخص از روز) از شبکه درخواست می‌کنند.

حداکثر قدرت تولیدی همزمان با پیک بار شبکه نیز به بیشترین مقدار برقی اشاره دارد که نیروگاه‌ها در زمان اوج مصرف یا همان پیک بار، به شبکه وارد می‌کنند. این مقدار ممکن است کمتر یا مساوی با کل ظرفیت تولید نیروگاه‌ها باشد.

مقایسه حداکثر بار همزمان و حداکثر قدرت تولیدی همزمان با پیک بار در واقع مقایسه‌ای بین بیشترین مقدار برقی است که همه مناطق در یک لحظه خاص از شبکه درخواست می‌کنند و بیشترین مقدار برقی که نیروگاه‌ها در زمان اوج مصرف به شبکه می‌فرستند؛ در واقع این مقایسه را می‌توان به نوعی مقایسه حداکثر تقاضا و حداکثر عرضه دانست و همان‌طور که آمارها نشان می‌دهد، تقاضا در حال پیشی گرفتن از عرضه بوده و همین موضوع موجب خاموشی شده است.

ادامه ناترازی‌ها تا پایان برنامه هفتم؟

تقاضای برق در ایران سالانه به طور متوسط ۸.۷ درصد رشد می‌کند، در حالی که ظرفیت تولید برق با چنین سرعتی افزایش پیدا نکرده است. پیش‌بینی‌های مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی اصفهان از ناترازی برق تا سال ۱۴۰۷ که در آخرین نشست هیات نمایندگان اتاق ایران در هفته گذشته ارائه شد، نشان می‌دهد ناترازی برق حداقل تا پایان برنامه هفتم توسعه، گریبانگیر اقتصاد ایران خواهد بود.

ناترازی برق در سناریوی خوش‌بینانه‌ای که در آن پیش‌بینی‌های برنامه هفتم توسعه در خصوص توان تولیدی برق محقق شود، به بیش از ۳۳ هزار مگاوات خواهد رسید. در سناریوی بدبینانه، ناترازی برق در پایان برنامه ۶۰ هزار مگاوات خواهد بود. این وضعیت نشان می‌دهد بدون سرمایه‌گذاری‌های جدی در بخش تولید و توزیع برق، قطعی‌های مکرر ادامه خواهد یافت.

اما دلیل این ناترازی چیست؟ یکی از دلایل اصلی این ناترازی، رشد سریع تقاضای برق در مقایسه با عرضه آن است. تقاضای برق در ایران سالانه به طور متوسط ۸.۷ درصد رشد می‌کند، در حالی که ظرفیت تولید برق با چنین سرعتی افزایش پیدا نکرده است.

بررسی گزارش‌های توانیر نیز نشان می‌دهد پیک تقاضای ماهانه تقریباً در همه ماه‌های سال جاری در مقایسه با سال گذشته افزایش یافته است.

خسارت‌های اقتصادی بی‌برقی

قطع برق به‌ویژه در ساعات اوج مصرف، خسارت‌های سنگینی به بخش‌های مختلف اقتصادی وارد می‌کند. قطع برق باعث توقف خطوط تولید در کارخانه‌ها می‌شود که به معنای از دست رفتن فرصت‌های تولید و کاهش درآمد بنگاه‌هاست. در برخی موارد، این توقف‌ها می‌تواند به از دست رفتن سفارش‌های مهم و کاهش سهم بازار بنگاه‌ها در رقابت جهانی منجر شود. بنابراین یکی از خسارت‌های ناشی از قطعی برق، تولید از دست رفته است.

علاوه بر این، در بسیاری از صنایع، قطع ناگهانی برق باعث خرابی مواد اولیه و نیمه‌ساخته می‌شود. به عنوان مثال، در صنایع غذایی و دارویی، قطع برق می‌تواند به فساد مواد اولیه و ضررهای مالی قابل توجهی منجر شود. پس دیگر خسارت قطعی برق را می‌توان به دلیل ضایعات مواد اولیه دانست.

قطعی برق به تجهیزات و خط تولید نیز آسیب وارد می‌کند. روشن و خاموش شدن مکرر دستگاه‌ها به دلیل قطعی برق، عمر مفید تجهیزات را کاهش و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش می‌دهد. این مسأله به ویژه در صنایع سنگین مانند فولاد و پتروشیمی که به تجهیزات گران‌قیمت وابسته‌اند، نمود بیشتری دارد.

از دست رفتن بازارهای صادراتی، از دیگر پیامدهای قطعی برق است. تأخیر در تولید و تحویل کالاها به دلیل قطعی برق، اعتماد مشتریان خارجی را کاهش می‌دهد و باعث از دست رفتن بازارهای صادراتی می‌شود. این مسأله به ویژه در صنایعی که بخش قابل توجهی از درآمد خود را از صادرات تأمین می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

برآوردهای متفاوت از زیان قطعی برق

برآوردها از هزینه اقتصادی و خسارت ناشی از قطعی برق صنایع، متفاوت است. به گفته «علیرضا عباسی»، نماینده مردم کرج، فردیس و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی، خسارت قطعی برق به صنعت کشور حداقل ۸ میلیارد دلار است اما «علی محمودیان»، مدیر اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته، خسارات قطعی‌های چند سال اخیر برق به صنایع و واحدهای صنفی را تاکنون ۱۱ میلیارد دلار اعلام کرده است.

اگر مبنای محاسبه خسارت‌های ناشی از قطعی برق را با نرخ ارز مؤثر یعنی دلار ۶۵ هزار تومانی در نظر بگیریم، میزان خسارت ناشی از ناترازی برق صنایع کل کشور ۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. از سوی دیگر، «آرش نجفی»، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، خسارت بخش صنعت در اثر خاموشی‌های سال ۱۴۰۳ تاکنون را بیش از ۲۵۰ هزار میلیارد تومان بیان کرده است.

«علی صادقی همدانی»، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق اصفهان نیز گفته است، اگر مبنای محاسبه این خسارت را نرخ ارز مؤثر یعنی دلار ۶۵ هزار تومانی در نظر بگیریم، میزان خسارت ناشی از ناترازی برق صنایع کل کشور ۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

این رقم برای صنایع و فعالیت‌های اقتصادی مختلف نیز متفاوت است. بر اساس گزارش کمیسیون صنعت اتاق ایران، بخش تولید فلزات پایه از قطعی روزانه برق ۹۰۰ میلیارد تومان، بخش شیمیایی ۹۰۰ میلیارد تومان و بخش معدنی غیرفلزی نیز روزانه ۶۶۰ میلیارد تومان خسارت می‌بیند. همچنین رشته فعالیت تعمیر و نصب ماشین‌آلات که کمترین میزان آسیب را از قطعی روزانه برق می‌بیند، روزانه ۴۲ میلیارد تومان خسارت متحمل خواهد شد.

همان‌طور که برآوردها نشان می‌دهد، خسارت‌ها در بخش‌های مختلف اقتصاد به یک اندازه نیست. علاوه بر این، این خسارت‌ها در استان‌های مختلف کشور نیز متفاوت است.

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد زیان رفاهی ناشی از قطعی برق در بخش صنعت و معدن به مراتب بیشتر از بخش خدمات است. این موضوع نشان‌دهنده وابستگی بیشتر بخش‌های صنعتی و معدنی به نهاده برق است. به دلیل اینکه برق، نهاده اصلی در بخش خدمات و صنعت معدن است، قطعی برق هزینه‌های بسیار زیادی بر این بخش‌ها تحمیل می‌کند. بر همین اساس این مقاله توصیه می‌کند سیاستگذاران باید تلاش خود را در جلوگیری از قطعی پیش‌بینی‌شده و نشده برق افزایش دهند؛ زیرا زیان‌های رفاهی قطعی برق به ویژه در بخش صنعت و معدن که نقش مهمی در ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی دارد، بسیار زیاد است.

از سوی دیگر، سیاستگذاران در هنگام محدودیت عرضه برق می‌توانند توزیع آن را به سمت بخش‌هایی مانند صنعت و معدن هدایت کنند تا در مجموع از زیان احتمالی قطعی برق کاسته شود. به عبارت دیگر، اولویت‌بندی بخشی در قطعی احتمالی برق صورت گیرد. با این حال بهتر است با سرمایه‌گذاری در انواع منابع انرژی تولیدکننده برق به‌ویژه انرژی‌های پاک، احتمال قطعی برق را کاهش داد.